आजच्या धावपळीच्या जीवनात आपल्या आरोग्याकडे दुर्लक्ष होणे सहज शक्य आहे. विशेषतः वय वाढत गेल्यावर झोपेची गुणवत्ता आणि हृदयाचे आरोग्य एकमेकांशी किती खोलवर जोडलेले आहे, हे समजून घेणे अत्यंत गरजेचे आहे. अनेक संशोधनांनी हे सिद्ध केले आहे की चांगली झोप न मिळाल्यास हृदयविकाराचा धोका वाढतो. या लेखात आपण जाणून घेऊया झोपेसंदर्भातील सामान्य अडचणी, झोपेचे हृदयावर होणारे परिणाम आणि झोप सुधारण्यासाठी काही उपयुक्त उपाय.
झोपेचे हृदयावर होणारे परिणाम
चांगली झोप ही फक्त विश्रांतीसाठी नसून ती आपले शरीर व मन सुसंगत ठेवण्याचे कार्य करते. झोपेच्या वेळी आपल्या शरीरातील रक्तदाब नियंत्रित होतो, हृदयाचा ठोका मंद होतो आणि मेंदू पुनर्निर्मिती प्रक्रिया पूर्ण करतो. मात्र, जर झोप नीट होत नसेल, तर शरीरात तणाव हार्मोन्स वाढतात, ज्यामुळे रक्तदाब आणि हृदयाचे कार्य बिघडू शकते.
- झोपेअभावी रक्तदाब स्थायिक राहत नाही
- हृदयाच्या झटक्यांचा दर असामान्य होतो
- शरीरात सूज येण्याची शक्यता वाढते
- हृदयविकाराचा धोका लक्षणीयरीत्या वाढतो
वयोवृद्धांमध्ये झोपेसंबंधी सामान्य अडचणी
वय वाढल्यावर झोपेच्या पद्धतीत अनेक बदल दिसून येतात. यामध्ये मुख्यत्वे खालील अडचणींचा समावेश होतो:
- झोप लागण्यास विलंब होणे: शरीरातील मेलनोटोनिन हार्मोनचे प्रमाण कमी झाल्यामुळे झोप लवकर लागत नाही.
- मधूनच जाग येणे: रात्रभर एकसंध झोप न होणे ही सामान्य समस्या आहे.
- लवकर उठणे: वयस्कर व्यक्ती सहसा पहाटेच उठतात, त्यामुळे झोपेचा कालावधी कमी होतो.
- स्नायू दुखणे, संधिवात किंवा मुतखडा यामुळे झोप खंडित होणे
- झोपेमध्ये अडथळा निर्माण करणारे आजार: स्लीप अॅपनिया, डायबेटिस, ब्लड प्रेशर, मूत्रपिंडाचे त्रास
झोप सुधारण्यासाठी काही महत्त्वाचे उपाय
आपली झोप सुधारण्यासाठी खालील उपाय नियमितपणे अमलात आणल्यास नक्कीच चांगले परिणाम मिळू शकतात:
1. नियमित झोपेची वेळ ठरवा
दररोज एकाच वेळेस झोपणे आणि उठणे शरीराला ठराविक चक्रात राहण्यास मदत करते.
2. संध्याकाळी हलका आहार घ्या
झोपण्याआधी जड जेवण टाळा. कॅफिनयुक्त पदार्थ व अल्कोहोलचा वापर कमी करा.
3. मोबाईल, टीव्हीचा वापर झोपण्यापूर्वी टाळा
ब्लू लाईटमुळे मेंदूला झोपेचा सिग्नल मिळत नाही, त्यामुळे झोप लागण्यास उशीर होतो.
4. ध्यान आणि श्वसन तंत्रांचा उपयोग करा
प्रत्येक रात्री झोपण्यापूर्वी 10-15 मिनिटांचे ध्यान किंवा प्राणायाम मन शांत करतो आणि झोपेस मदत करतो.
5. दुपारी झोपणे मर्यादित ठेवा
जास्त वेळ दुपारी झोपल्यास रात्री झोप लागत नाही, त्यामुळे दुपारी 20-30 मिनिटांपेक्षा जास्त झोप टाळा.
6. आरोग्य तपासणी करून घ्या
झोपेतील अडथळ्यांचे कारण इतर वैद्यकीय आजार असू शकतात. त्यामुळे वेळोवेळी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
हृदयासाठी झोप का गरजेची आहे?
हृदयाचे निरोगी कार्य झोपेवर अवलंबून असते. झोप नीट न झाल्यास:
- हृदयाचे ठोके वाढतात
- अरेथमिया (हृदयाच्या ठोक्यांतील अनियमितता) वाढते
- हायपरटेंशन (उच्च रक्तदाब) निर्माण होतो
- कोरोनरी आर्टरी डिसीजचा धोका वाढतो
“चांगली झोप म्हणजे चांगले आरोग्य” ही गोष्ट ऐकायला सोपी वाटते, पण ती आचरणात आणणे अत्यंत गरजेचे आहे. वयोवृद्धांनी झोपेच्या सवयी सुधारून हृदयविकाराचा धोका कमी केला पाहिजे. झोप ही औषध न घेता मिळणारी सर्वोत्कृष्ट उपचारपद्धती आहे. त्यामुळे आजपासून झोपेची काळजी घ्या आणि हृदय निरोगी ठेवा!
लेखिका : करिना शहा
