स्त्रियांच्या आरोग्याशी निगडित अनेक बाबींमध्ये “व्हजायनल डिस्चार्ज” म्हणजेच योनीस्त्राव हा एक अतिशय सामान्य व नैसर्गिक प्रकार आहे. परंतु, अनेकदा याबद्दल संभ्रम, भीती किंवा लाज वाटते, ज्यामुळे योग्य माहिती व उपचार घेण्याकडे दुर्लक्ष होऊ शकते. या लेखामध्ये आपण योनीस्त्राव म्हणजे काय, त्याचे प्रकार, कारणे, लक्षणे, व नैसर्गिक आणि असामान्य स्थिती याबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
योनीस्त्राव म्हणजे काय?
योनीस्त्राव हा महिलांच्या जननेंद्रियांमधून येणारा पातळ, चिकट किंवा कधीकधी जाडसर स्त्राव असतो. हा शरीराचा एक नैसर्गिक भाग आहे जो योनी स्वच्छ ठेवण्याचे काम करतो आणि संक्रमणांपासून संरक्षण करतो.
सामान्य (नैसर्गिक) योनीस्त्राव
✅ रंग – पांढरसर, पारदर्शक, किंवा फिकट पिवळसर
✅ वाटते तेव्हा – मासिक पाळीच्या अगोदर किंवा नंतर, अंडोत्सर्ग काळात, लैंगिक उत्तेजनेदरम्यान
✅ विनासंक्रमण – दुर्गंधी नाही, जळजळ किंवा खाज नाही
✅ रचना – पातळ, चिकटसर किंवा अंड्याच्या पांढऱ्या भागासारखा स्ट्रेच होणारा
उदाहरणार्थ: अंडोत्सर्ग काळात दिसणारा “egg white” सारखा स्ट्रेच होणारा स्त्राव संप्रजनासाठी अनुकूल असतो.
असामान्य (अस्वाभाविक) योनीस्त्राव
❌ रंग – गडद पिवळा, हिरवा, राखट, किंवा तपकिरी
❌ दुर्गंधी – खवखवाट, मासळीसारखा वास
❌ लक्षणे – खाज, जळजळ, सूज, लैंगिक संबंधादरम्यान वेदना
❌ संकेत – हे संक्रमण, बॅक्टेरियल व्हजायनॉसिस, यीस्ट इन्फेक्शन किंवा इतर लैंगिक आजारांचे लक्षण असू शकते.
व्हजायनल डिस्चार्जचे प्रकार
- क्रीमी (Creamy) – सामान्यतः पाळीच्या दुसऱ्या टप्प्यात दिसतो.
- अंड्याच्या पांढऱ्यासारखा (Egg white) – अंडोत्सर्ग काळात येतो, गरोदर राहण्यासाठी उपयुक्त काळ.
- चिकट (Sticky) – पाळीनंतरचा कालावधी, गर्भधारणेची शक्यता कमी.
- पातळ पाणीसर (Watery) – शरीरातील हार्मोन बदलांमुळे
- फंगल सारखा पांढरा जाडसर (Cottage cheese-like) – यीस्ट इन्फेक्शनचे लक्षण
पांढऱ्या स्त्रावामागची संभाव्य कारणे (Image 3 च्या आधारे):
- नैसर्गिक हार्मोनल प्रक्रिया – मासिक पाळीच्या सुरुवातीस आणि शेवटी
- गर्भधारणा – गर्भवती महिलांमध्ये जाडसर पांढरा स्त्राव सामान्य
- जंतुसंसर्ग – यीस्ट किंवा बॅक्टेरिया संसर्गामुळे
- बर्थ कंट्रोल – हार्मोनल गोळ्यांमुळे स्त्रावात वाढ
- बॅक्टेरियल व्हजायनॉसिस – जननेंद्रियाजवळील सूज, दुर्गंधी
असामान्य स्त्रावाची लक्षणे आणि संकेत (Image 4 च्या आधारे)
- दुर्गंधीयुक्त स्त्राव
- पिवळसर/हिरवट रंग
- जळजळ, खाज, वेदना
- लैंगिक संबंधांदरम्यान किंवा त्यानंतर रक्तस्त्राव
- शौच करताना वेदना
या लक्षणांपैकी काहीही दिसल्यास स्त्रीरोग तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
उपचार आणि काळजी
- स्वच्छता राखा – दररोज कोमट पाण्याने जननेंद्रिय स्वच्छ धुणे
- संतुलित आहार – रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणारा आहार घ्या
- अतिआंबट व साखरयुक्त पदार्थ टाळा – यीस्ट वाढीस पोषक
- स्नानानंतर कोरडे कपडे घाला – ओलसरपणा टाळा
- औषधोपचार – बॅक्टेरियल किंवा फंगल इन्फेक्शनसाठी डॉक्टरांनी दिलेली औषधे घ्या
कधी डॉक्टरांकडे जावे?
- स्त्रावात वास किंवा रंग बदलत असेल
- खाज, जळजळ, वेदना असेल
- मासिक पाळीतील अनियमितता
- सतत होणारे संक्रमण
निष्कर्ष
व्हजायनल डिस्चार्ज ही स्त्रियांच्या शरीराची नैसर्गिक प्रक्रिया आहे. काही बदल सामान्य असतात, तर काही बदल आरोग्याच्या समस्यांचे लक्षण असू शकतात. योग्य माहिती, स्वच्छता आणि वेळेवर वैद्यकीय सल्ला हे निरोगी स्त्री आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहेत.
स्त्रियांनी स्वतःच्या शरीराचा आदर करावा, त्यातील बदल समजून घ्यावेत, आणि लाज न बाळगता आवश्यक ती मदत घ्यावी. कारण, आरोग्य ही खरी संपत्ती आहे.
टीप: या लेखातील माहिती शिक्षण व जनजागृतीसाठी आहे. वैद्यकीय अडचण असल्यास डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
