वय जसजसे वाढते, तसतसे आपल्या शरीरात अनेक बदल होतात. त्यात सर्वात महत्त्वाचा बदल म्हणजे “रक्तदाब” किंवा “ब्लड प्रेशर” यामध्ये होणारे चढ-उतार. ज्येष्ठ नागरिकांसाठी रक्तदाबाच्या सामान्य वाचनांची माहिती असणे, त्याची नियमित तपासणी करणे आणि नैसर्गिक मार्गांनी नियंत्रण ठेवणे अत्यंत आवश्यक आहे.
रक्तदाब म्हणजे काय?
रक्तदाब म्हणजे आपल्या हृदयाने पंप केलेल्या रक्ताचा आपल्या धमन्यांवर पडणारा दाब. दोन प्रकारचे रक्तदाब वाचन असतात:
- सिस्टोलिक प्रेशर (वरचा दाब) – हृदय जेव्हा आकुंचन पावते तेव्हा रक्तावर पडणारा दाब.
- डायस्टोलिक प्रेशर (खालचा दाब) – हृदय जेव्हा विश्रांती घेतं तेव्हा रक्तावर पडणारा दाब.
उदाहरणार्थ, जर तुमचे वाचन 120/80 असेल, तर 120 हा सिस्टोलिक आणि 80 हा डायस्टोलिक प्रेशर आहे.
कोणता रक्तदाब “नॉर्मल” समजला जातो?
- नॉर्मल: 90/60 ते 120/80 mm Hg
- थोडासा वाढलेला: 121/81 ते 139/89 mm Hg
- हायपरटेन्शन (उच्च रक्तदाब): 140/90 mm Hg पेक्षा जास्त
वृद्धांसाठी रक्तदाब का महत्त्वाचा आहे?
वृद्धावस्थेत हृदय व रक्तवाहिन्या कमजोर होऊ शकतात. त्यामुळे उच्च रक्तदाबामुळे हृदयरोग, स्ट्रोक, किडनी विकार, डोळ्यांची समस्या अशा अनेक गंभीर आजारांचा धोका वाढतो. म्हणूनच रक्तदाबाचे योग्य नियंत्रण आणि जागरूकता आवश्यक आहे.
नियमित तपासणीचे महत्त्व
- घरच्या घरी मॉनिटरिंग करा: आता बाजारात सहज उपलब्ध होणाऱ्या डिजिटल बीपी मशीनच्या साहाय्याने घरच्या घरीच दररोज किंवा आठवड्यातून दोनदा बीपी तपासू शकतो.
- डॉक्टरांकडून नियमित तपासणी: किमान 3 महिन्यांनी एकदा डॉक्टरांकडे जाऊन तपासणी करून घ्या.
- लक्षणांवर लक्ष ठेवा: डोके दुखणे, चक्कर येणे, थकवा, धडधड वाढणे, धूसर दिसणे ही उच्च रक्तदाबाची लक्षणे असू शकतात.
नैसर्गिक मार्गांनी उच्च रक्तदाब नियंत्रणात ठेवण्याचे उपाय
1. संतुलित आहार
- लो-सोडियम डाएट घ्या: मीठाचे प्रमाण कमी करा.
- फळे व भाज्यांचा भरपूर वापर: विशेषतः केळी, पालक, सफरचंद, गाजर हे हृदयासाठी उपयुक्त.
- पूर्ण धान्ये, ओट्स आणि ब्राउन राईस वापरा.
2. नियमित व्यायाम
- दररोज ३० मिनिटे चालणे, योगा, प्राणायाम किंवा सौम्य स्ट्रेचिंग हृदयाच्या आरोग्यासाठी उपयुक्त.
- श्वासाचे व्यायाम (अनुलोम-विलोम, भ्रामरी) तणाव कमी करून रक्तदाब संतुलित ठेवतात.
3. तणाव नियंत्रण
- ध्यान (Meditation), नामस्मरण, सकारात्मक विचार यामुळे मानसिक शांतता मिळते आणि रक्तदाब कमी होतो.
- झोप पूर्ण व दर्जेदार असणे महत्त्वाचे आहे.
4. तंबाखू व मद्यसेवन टाळा
- तंबाखू, सिगारेट आणि अल्कोहोल यामुळे रक्तदाब अचानक वाढतो. त्यामुळे त्यापासून दूर राहा.
5. वजन नियंत्रणात ठेवा
- वाढलेले वजन रक्तदाब वाढवू शकते. योग्य आहार व व्यायामाने वजन नियंत्रित ठेवा.
जेव्हा औषध आवश्यक ठरते
काही वेळा नैसर्गिक उपाय पुरेसे नसतात आणि औषधोपचार घ्यावे लागतात. डॉक्टरांच्या सल्ल्यानेच औषध सुरू करा आणि त्याचे वेळेवर सेवन करा. औषध घेणे बंद करताना सुद्धा डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
रक्तदाब हा “साइलेंट किलर” समजला जातो कारण तो अनेकदा कोणतेही लक्षण न देता शरीरात नुकसान करत राहतो. विशेषतः ज्येष्ठ नागरिकांनी याकडे दुर्लक्ष न करता योग्य आहार, नियमित व्यायाम आणि तणावमुक्त जीवनशैली अंगीकारून नैसर्गिकरीत्या उच्च रक्तदाबावर नियंत्रण ठेवणे आवश्यक आहे. आरोग्य हीच खरी संपत्ती आहे – आणि त्याचे रक्षण करणे आपल्या हाती आहे.
लेखिका : करिना शहा
