दिल्ली विद्यापीठाच्या लक्ष्मीबाई कॉलेजमध्ये विद्यार्थ्यांनी अनोख्या आणि वादग्रस्त पद्धतीने आपला निषेध नोंदवला. कॉलेजच्या प्राचार्य प्रच्युश वत्सला यांच्या कार्यालयावर व शौचालयाच्या भिंतींवर गोमूत्र व गोशेण फासून विद्यार्थ्यांनी आपला रोष व्यक्त केला. या घटनेने दिल्ली विद्यापीठाच्या परिसरात खळबळ उडवली असून, सोशल मीडियावर यासंदर्भात चर्चांचा जोर वाढला आहे.
प्राचार्यांनीच सुरुवात केली प्रयोगाची
ही संपूर्ण घटना एका व्हिडिओमुळे उघडकीस आली. या व्हिडिओमध्ये प्राचार्या वत्सला वर्गखोल्यांच्या भिंतींवर स्वत: गोशेण लावताना दिसल्या. त्यांनी नंतर स्पष्ट केले की, हा प्रयोग ‘हीट रेसिस्टंट’ म्हणजेच उष्णतेपासून संरक्षण देणाऱ्या स्वदेशी उपायांवर चालणाऱ्या संशोधनाचा भाग आहे. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, गोमूत्र, शेण आणि माती यांचे मिश्रण वापरून भिंती थंड राहतात आणि यामुळे उष्णतेचा त्रास कमी होतो.
प्राचार्यांनी हा प्रयोग जुन्या इमारतीतील एका रिकाम्या वर्गात केला होता. त्या वर्गाचा वापर क्वचितच केला जातो, त्यामुळे विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणात कोणताही अडथळा येणार नाही, असे त्यांनी स्पष्ट केले. तसेच या प्रयोगासाठी वापरलेले मिश्रण कच्चं गोशेण नसून योग्य प्रमाणात प्रक्रिया केलेले होते, असेही त्यांनी नमूद केले.
विद्यार्थ्यांचा संताप आणि निषेध
दिल्ली विद्यापीठ विद्यार्थी संघटनेचे (DUSU) अध्यक्ष रोनक खत्री यांच्या नेतृत्वाखाली विद्यार्थ्यांनी या प्रकाराचा निषेध करत प्राचार्यांच्या कार्यालयावर प्रत्यक्ष गोशेण व गोमूत्र फासले. त्यांच्या मते, वर्गखोल्यांमध्ये गोशेण फासणे हे अंधश्रद्धा पसरवणारे व अस्वच्छतेचे प्रतिक आहे. ते म्हणाले की, अशा पद्धतीने शैक्षणिक संस्थांमध्ये ‘साइंटिफिक टेम्पर’ (वैज्ञानिक दृष्टिकोन) विकसित होणार नाही.
विद्यार्थ्यांनी हा प्रयोग थेट सार्वजनिक वर्गात आणि प्राचार्यांच्या हस्ते झाल्यामुळे त्याचा चुकीचा संदेश जातोय असे म्हणत तीव्र नाराजी व्यक्त केली. काही विद्यार्थ्यांनी यासह कॉलेजमध्ये इतर अनेक मुद्द्यांवर प्राचार्यांच्या कार्यशैलीवरही प्रश्न उपस्थित केले – जसे की पायाभूत सुविधा, शिष्यवृत्ती वितरण, वायफाय सेवा, स्वच्छतागृहांची अवस्था, इ.
विद्यापीठ प्रशासनाची प्रतिक्रिया
या प्रकरणावर दिल्ली विद्यापीठाचे कुलगुरू योगेश सिंग यांनी प्रतिक्रिया दिली आहे. त्यांनी दोन्ही बाजूंना फटकारले – प्राचार्यांना सल्ला दिला की वैज्ञानिक प्रयोग हे प्रयोगशाळेत किंवा नियंत्रित वातावरणात करावेत, जेणेकरून त्याचा शैक्षणिक दर्जावर परिणाम होणार नाही. त्याचवेळी विद्यार्थ्यांच्या निषेधाच्या पद्धतीवरही नाराजी व्यक्त करत त्यांनी सांगितले की, असभ्य व असंवेदनशील मार्गाने निषेध नोंदवणे योग्य नाही.
कुलगुरूंच्या मते, वैज्ञानिक संशोधन योग्य पद्धतीने सादर केले गेले पाहिजे. त्यासाठी योग्य प्रशिक्षण, लिखित प्रस्ताव आणि नियंत्रित वातावरण आवश्यक असते. अन्यथा त्यावर संशय घेतला जातो आणि शिक्षण संस्थेचा दर्जा घसरतो.
विरोधी विद्यार्थी संघटनांची भूमिका
एनएसयूआय (NSUI) चे राष्ट्रीय अध्यक्ष वरुण चौधरी यांनी या संपूर्ण प्रकारावर कठोर टीका केली. त्यांनी प्राचार्यांच्या कृतीला ‘अनावश्यक आणि विद्यार्थ्यांच्या खऱ्या गरजांपासून लक्ष हटवणारी’ अशी टीका केली. त्यांच्या मते, विद्यार्थ्यांना दर्जेदार शिक्षण, संशोधनासाठी सुविधा, आणि मूलभूत सेवांची गरज आहे. अशा प्रयोगांमुळे या मूलभूत विषयांकडे दुर्लक्ष होते.
त्यांनी हेही स्पष्ट केले की, विद्यापीठ प्रशासनाने अशा प्रयोगांबाबत आधीच मार्गदर्शक तत्वे तयार करावीत. तसेच, विद्यार्थ्यांच्या आंदोलनात अडथळा न आणता त्यांची मते ऐकून घेण्याची गरज आहे.
निष्कर्ष
लक्ष्मीबाई कॉलेजमधील ही घटना शैक्षणिक संस्था आणि विद्यार्थ्यांमधील परस्पर विश्वासाचे महत्त्व अधोरेखित करते. वैज्ञानिक दृष्टिकोन, शिस्तबद्ध संशोधन आणि खुले संवाद या तिन्ही घटकांची आवश्यकता अशा प्रसंगी प्रकर्षाने जाणवते. एकीकडे स्वदेशी उपायांची चाचणी केली जात आहे, तर दुसरीकडे त्याबाबतची पारदर्शकता आणि योग्य व्याख्या यांची गरज अधोरेखित होते.
